მართა და ბასილევსი

მართა დედოფლის სახეზე მჭმუნვარება იყო აღბეჭდილი. მალემსრბოლის მიერ მოტანილი შვილის წერილი წაიკითხა თუ არა, სასწრაფოდ ეტლის შეკაზმვა ბრძანა და, რამდენიმე მოახლესთან ერთად, პენტიგოსტისისკენ გაემართა. ქალაქ სერრის სიახლოვეს მყოფი კონსტანტინე დუკა აუწყებდა: დალმაციისკენ მიმავალი იმპერატორი ალექსანდრე დავითანხმე, ჩვენს მამულში შეისვენოსო. დედოფლის უგუნებობის მიზეზი მოახლეთ ზაფხულის სიცხის გამო მოქანცვა ეგონათ, მაგრამ მართა ცუდი წინათგრძნობის გამო იყო გულდამძიმებული.
მას შემდეგ, რაც ნიკიფორე დიოგენემ თავისი განზრახვა გაუმხილა, მშვიდი ძილი აღარ ღირსებია, ახლა კიდევ უფრო შეფიქრიანდა: არ არის გამორიცხული, რომ მის კუთვნილ სასახლეში მოლაშქრეთა შესვენება სულაც ტკბილმოუბარმა ნიკიფორემ ჩააგონა საიმპერატორო კარის ინტრიგებში გამოუცდელ კონსტანტინეს, ის ხომ მხოლოდ ოცი წლისაა... შესაძლოა, სწორედ აქ გეგმავს დიოგენე ამბოხს? მართას მიმხრობის მიზნით კი არწმუნებდა, ეს შენი შვილის აღზევებისათვის უნდა ჩავიდინოო, მაგრამ აღარ სჯერა მართას ბერძნების, რომლებიც მას ზურგსუკან მარია ალანელს ეძახიან, რომ დაამცირონ: აქაოდა, გიორგი ქართველთა მეფესა და მის დას დედა ბარბაროსი, ალანელი ჰყავდათო.
ნიკიფორე ჯერ ოცდახუთი წლისაც არ არის, მაგრამ ყველა აღტაცებულია მისით: ეს გოლიათური აღნაგობის, მხარბეჭიანი, შავგვრემანი ჭაბუკი გასაოცარი ოსტატობით აჭენებს ცხენს, ისვრის მშვილდისარს, მართავს საბრძოლო ეტლს და ტყორცნის შუბს. ალბათ, საიმპერატორო ტახტზე პრეტენზიაც გაუჩნდა: მართალია, სამი წელიც ვერ გაძლო მამამისმა, რომან მეოთხემ, ბიზანტიის თვითმპყრობელად, მაგრამ ისიც საკმარისია, მისი შვილები, ლევი და ნიკიფორე რომ პორფიროგენეტები, ანუ პორფირაში დაბადებულნი არიან... ლევი ბრძოლაში დაიღუპა, მაგრამ ნიკიფორე მამის ტახტიდან ჩამოგდებისა და თვალების ამოშანთვის გამო ბოღმას დღემდე გულში ატარებს.
მართას გაახსენდა სასახლის ის ოთხკუთხა, პირამიდულსახურავიანი შენობა, ნავსადგურს რომ გადაჰყურებს და პორფირას რომ ეძახიან, სადაც განიცადა მშობიარობის ტკივილი და დედობის სიხარული: მარმარილოს იატაკებით, რომიდან ჩამოტანილი, უცხო ქვით მოპირკეთებული კედლებით, რომელიც თითიქმის მთლად ხასხასა წითელია, ოდნავ შესამჩნევი, წვრილი თეთრი წვეთებით დაწინწკლული... ბერძნებს, რატომღაც, სისხლის ფერი გამორჩეულად უყვართ, ძალაუფლებასთან აიგივებენ, იმპერატორის ოჯახის წევრებს გარდა, წითელი წაღების ჩაცმის უფლებას არავის აძლევენ. მართას ქმარმა, მიხეილ მეშვიდე დუკამ, ტახტზე ასვლისთანავე, საჩქაროდ გააძრობინა ალისფერი წაღები ნიკიფორესა და მის ძმას. ლევი ბუნებით მიმტევებელი და არაამბიციური იყო, ნიკიფორე კი გულღვარძლიანია, რაც არ უნდა მალოს ეს ღიმილიანი ნიღბის ქვეშ, წყენა არ დაავიწყდებოდა.
რვა წლის შემდეგ კი უკვე მიხეილისა და მართას ოთხი წლის ვაჟს გახადეს წითელი წაღები. მაშინ ქერათმიან კონსტანტინეს უთხრეს:–მამაშენი აღარაა იმპერატორი, ბერად შედგა და ეპისკოპოსი იქნებაო. ბავშვს, რომელსაც ყველა მითებიდან გადმოსულ პატარა ეროტს ადარებდა, ფირუზისფერი თვალები აუწყლიანდა, რძისფერი სახე შეეფაკლა და ოქროსფრად მბზინავი წარბები დახარა. ერთხანს უცქირა წითელ წაღებს, შემდეგ კი თავად გაიხადა და შავები ჩაიცვა. როცა ახალმა იმპერატორმა, ნიკიფორე ვოტანიატემ ნახა, მასაც კი აუჩვილდა გული, და სხვა რომ ვეღარაფერი მოიფიქრა, ჭრელი წაღების ჩაცმა უბრძანა, რომელშიც ალაგ–ალაგ წითელი იქნებოდა შერეული. ამ წითელი წაღების გამო იყო, რომ მართა ამ უშვილო ბერიკაცს ცოლად გაყვა, ტახტის მემკვიდრედ კონსტანტინეს გამოცხადების პირობით, მაგრამ ვერაგმა ვოტანიატემ სიტყვა გატეხა.
ამიტომაც შეიტკბო მართამ ძმები კომნინები, ისააკს საკუთარი დისწული მიათხოვა, ალექსი კი ოფიციალურად იშვილა. დასაღუპავად განწირულები იყვნენ, როცა ვოტანიატეს კარზე დაწინაურებულმა სკვითებმა, ბორილმა და გერმანემ, იმპერატორი კომნენთა ღალატში დაარწმუნეს და მათთვის თვალები დათხრა გადააწყვეტინეს. მაშინ ძმები მართამ გადაარჩინა: კონსტანტინეპოლიდან სქიზაში გაქცეულ აჯანყებულებს ერთგული ქართველი მაგისტროსის პირით შეატყობინა მტრების განზრახვა. მისი შვილობილი, ალექსი, ახლა იმპერატორია, თავიდან დანაპირებიც შეუსრულა და კონსტანტინე თანამმართველად გამოაცხადა, თავის ასულ ანნაზეც დანიშნა. მაგრამ, რა გამოვიდა საბოლოოდ? ვიდრე ალექსის და ირინას ვაჟი შეეძინებოდათ, კომნინები იფიცებოდნენ, კონსტანტინე ყოველთვის ბიზანტიის ბასილევსი იქნებაო. ტახტის მემკვიდრე რომ ეყოლათ, გაჩუმდნენ, მერე კი ოთხი წლის იოანე სასწრაფოდ იმპერატორად აკურთხეს და კონსტანტინეს წითელი წაღები გაახდევინეს, – მომავალში, ჩვენს შვილს არ შეეცილოსო, – თითქოს თოთხმეტი წლის ყმაწვილი სახელმწიფოს მართვა–გამგეობაში ჩაერეოდა. ბავშვს მხოლოდ ის უხაროდა, იმპერატორს ამალაში უკან გვირგვინდადგმული რომ მისდევდა და ბრძანებებზე წითელი მელნით ხელს აწერდა. აი, ასეთები არიან ბერძნები, უპირონი, მათ ვერ ენდობა ადამიანი... თუმცა, სხვაგანაც ასეა, როცა საქმე ტახტსა და ძალაუფლებას ეხება, ძმა ძმას არ ინდობს, და ეს არც კომნინებისგანაა გასაკვირი.
ფილიპოპოლიდან პენტაგოსტისამდე შორი არ იყო და მოსაღამოვებულს გზიდან დაინახეს ვილლასთან დაბანაკებული საიმპერატორო ჯარის კარვები. მართამ მხოლოდ მცირე ხნით შეისვენა და მსახურებს განკარგულებები მისცა: ბასილევსებისა და დიდებულთათვის მოსასვენებლად ოთახები სასწრაფოდ მოემზადებინათ, ხვალისათვის სანაქებო ნადიმი გაემართათ და საამისოდ მიმდებარე სოფლებიდან პროვიანტი მოემარაგებინათ. შემდეგ ალექსსა და ირინას ეახლა, მოიკითხა, მათაც გულთბილად მიიღეს. ბასილევსი თითქოს შეფიქრიანებული იყო, მაგრამ არ იმჩნევდა.
როცა ირინა და მარია სეფე–ქალების თანხლებით გავიდნენ, ალექსიმ ოთახში მარტო დარჩენა ინება და ფიქრებში ჩაიძირა. „რაც თავი მახსოვს, საიმპერატორო ტახტი მამიდან შვილზე, როგორც მეფეთა წესია, არ გადაცემულა. შეთქმულებები, აჯანყებები... მამაჩემი ბულგარეთის უკანასკნელი მეფის ქალიშვილზე ქორწინების შედეგად უზარმაზარი სიმდიდრის პატრონი გახდა და შეეძლო წუთისოფელი უზრუნველად გაეტარებინა. ალბათ, არც მოინდომებდა ძალაუფლებას, მაგრამ ქვეყანაში ბოლო ათწლეულების განმავლობაში გამეფებული ანარქია და მოხელეთა თავგასულობა სახელმწიფოს ნგრევას უქადდა. ამას სხვებიც გრძნობდნენ და, იმპერატრიცა თეოდორას სიკვდილის შემდეგ, ამიტომაც მოუწოდეს, ტახტზე ასულიყო და წესრიგი დაემყარებინა. ეკლესიასა და დიდგვაროვნებს არაფრად ეამათ მათი შემოსავლების შემცირების ხარჯზე ჯარის გაძლიერება, შეთქმულება მოუწყეს და ბერად აღკვეცა აიძულეს. მათ მიერ ტახტზე აყვანილმა კონსტანტინე დუკამ კი, იმის მაგივრად, არმია გაეძლიერებინა, ისედაც გაჭირვებულ ხალხს გადასახადები გაუზარდა და ამ გზით შევსებული ხაზინა ფაქტიურად გაფლანგა, აკი ამიტომაც ვერ გაუმკლავდა ვერც თურქ–სელჯუკებს, რომელთაც აღმოსავლეთის მიწები დაიკავეს, და ვერც დუნაის გაღმიდან მოთარეშე უზებს, ბალკანეთის ნახევარკუნძული რომ მოაოხრეს. მის წინააღმდეგაც მოაწყეს პატრიოტებმა შეთქმულება, მაგრამ დამარცხდნენ.
კონსტანტინეს სიკვდილის შემდეგ მისმა ქვრივმა ქმრად რომან დიოგენე დაისვა და იმპერატორად აკურთხებინა. რომანი გულადი კაცი იყო, თამამად შეებრძოლა თურქებს, მაგრამ ის ვერ განსაზღვრა, რომ ჯერ ჯარი გაეძლიერებინა და მერე დაეწყო ბარბაროსებთან ომი. ალბათ, ამიტომაც დამარცხდა და ტყვედ ჩაუვარდა სულთანს. მისი შვილებიც, ლევი და ნიკიფორე, ვაჟკაცობითა და სიძლიერით მამას გვანან. საწყალი ლევი... ცხოვრებაში თავმდაბალი, ომში ნამდვილ დევგმირად იქცეოდა და შიშის ზარს სცემდა მტერს, ის რომ არ მოეკლათ სკვითებს უთანასწორო ბრძოლაში, ალბათ დააშოშმინებდა თავის უმცროს ძმას და ნიკიფორეც არ დამიწყებდა ქვემძრომობას. მარია ალანელის ქმარი მიხეილ პარაპინაკი და რომანის ბიჭები ხომ ერთი დედის ნაშობნი არიან, მაგრამ მან, ტახტზე ასვლისთანავე, დედასთან ერთად ისინი კიპერუდის მონასტერში გამოამწყვდია. მიხეილს უნიათო მმართველობის გამო აუჯანყდნენ და ტახტიდან ჩამოაგდო ვოტანიატემ, მერე ჩვენ ავუჯანყდით მას და მოხუცი მონასტერში გავისტუმრეთ... როდის მოეღება ამ გადატრიალებებს ბოლო... ერთი დინასტია უნდა მეფობდეს, ღირსეული საგვარეულო, რომელიც აგონიაში მყოფ ბიზანტიას ბარბაროსთაგან იხსნის, და ეს კომნინთა დინასტია იქნება! არ დავუშვებ, რომ მეც, წინამორბედებივით, ტახტიდან ჩამომაგდონ და ჩემს შვილს არ გადავულოცო ძალაუფლება!
ნუთუ, მართლა ჩემს მოსაკლავად მოვიდა ნიკიფორე წუხელ? ასე თქვა მსახურმა: კარავში უჩუმრად შემოვიდა ნაშუაღამევს, ხმლის ვადაზე ხელი ედო, მცირე ხანს იდგა შემოსასვლელთან, გაფითრებული, გიყურათ მძინარე ბასილევსებს, შემდეგ გაბრუნდა და წავიდაო. მე მარაოს გინიავებდით, კოღოებს რომ არ შეეწუხებინეთო... მანამდე კი, საღამოს, დაფნუტის მახლობლად რომ დავბანაკდით, მანუილ ფილოკალი მოვარდა აღშფოთებული, რატომ გაშალა ნიკიფორემ თავისი კარავი თქვენს საძინებელთან ასე ახლოს, ბოროტება არ ჰქონდეს ჩაფიქრებული ამღამისათვის, უნდა გადავადგმევინოო... მე კი ვუთხარი:–ნუ იზამ, ნუ ექნება ნიკიფორეს ჩემგან, უნდობლობის გამო, წყენის საბაბი, თუ ავს რამეს მიპირებს, გამოამჟღავნოს ღვთისა და ხალხის წინაშე–მეთქი, - მაგრამ, პორფიროგენეტია მაინც და, ვინ იცის, იმპერატორის კვერთხი ესიზმრება ღამ–ღამობით...
მოახლის სიტყვები ვითომ დასაჯერებელია? რა დაინახა სანთლის შუქზე, გაფითრდა თუ არა ნიკიფორე? ან იყო კი შემოსული საერთოდ, თუ შურის გამო აბრალებენ, როგორც ბორილი და გერმანე, ვოტანიატეს ჩვენზე რომ აგულიანებდნენ. საიმპერატორო კარზე ათასი ინტრიგა იხლართება... რა დავუშავე ასეთი, რატომ უნდა ჰქონდეს გულში ჩემზე წყენა? ნახევარძმისაგან დამცირებულებს, ძმად მე მოვევლინე, კეთილ რჩევებს ვაძლევდი, ვასაჩუქრებდი, ვუპატრონე, ვეფერე, მათ დედას კუნძული კრეტაც კი ვუბოძე რეზიდენციისათვის, და ... გველი გამიზრდია უბეში! პრესლავის მახლობლად, სკვითებთან იმ ავადგასახსენებელი ბრძოლის დროს, ლევი რომ შეაკვდა ბარბაროსებს, ექვს კაცს ვანდე ჩემი დაცვა, ექვს უერთგულესს, და მათ შორის ორნი ძმები დიოგენეები იყვნენ. ნუთუ, ვერ იგრძნო ნიკიფორემ ჩემგან ნდობა და სიყვარული, და ახლა, სიკეთის სანაცვლოდ, თავისი ხელით მოკვლას მიპირებს? “
გაახსენდა, ორიოდე წლის წინ, გაზაფხულის მზემ როცა საიმპერატორო სასახლის იპოდრომის მოლი ააშრო, ცხენბურთის თამაშის დროს დაქირავებული მკვლელი როგორ მიუგზავნეს. მაშინ ბასილევისის თეთრონი დაიღალა და მოთამაშეთ ჩამორჩა. ალექსიმ ლაგამი მოსწია, გაქაფული ცხენისათვის ამოსუნთქვისა და ძალების მოკრების საშუალება რომ მიეცა. ამ დროს მაყურებლების რიგებიდან აღმოსავლურ, ფართო კაბაში ჩაცმული შავგვრემანი კაცი გამოიჭრა და მის წინ მუხლებზე დაეცა, რაღაცას შესთხოვდა. მოთამაშეთა ყიჟინის გამო სიტყვებს ვერ არჩევდა, ამიტომაც მიუახლოვდა და მთხოვნელისაკენ ცხენიდან გადმოიხარა. წელში მოხრილ კაცს კაბაში შეეყო მარჯვენა, რაღაც უცნაურად ფართხალებდა. ასეთი საქციელის გამო იმპერატორმა გიჟად შერაცხა და ის იყო, ცხენისთვის დეზი უნდა ეკრა, რომ კაცმა ხელები გაშალა და მიწაზე ღრიალით განერთხა:
–მაპატიე, ბასილევსო, შემიწყალე...
–ვინ ხარ, ან რა დაგიშავებია, შეწყალებას რომ მთხოვ?
კაცი წამოიწია, კაბიდან ქარქაშიანი სატევარი ამოაძვრინა, ცხენის ფეხებთან მიუგდო და მოთქმა განაგრძო:
–ამით უნდა მომეკალი, ბასილევსო, მაგრამ ქარქაშიდან ვერ დავძარი! ახლა მივხვდი, რომ შენ დიდი ღმერთი მართლა გფარავს. მაპატიე, ღვთივკურთხეულო!
ალექსიმ კიდევაც აპატია და დასაჩუქრებულიც გაუშვა. გარსშემოხვეული ახლობლები სამეფო ქალაქიდან მის გაძევებას ურჩევდნენ, რაზეც ალექსიმ უპასუხა:
–თუ უფალი არ იფარავს ქალაქს, ტყუილად ირჯებიან გუშაგნი!
ეს – ხალხის დასანახად, თორემ მუზაკს დაავალა მისი შეპყრობა და გამოტეხვა. იმავე ღამეს ბარბაროსი, რომელიც სომეხი თუ თურქი აღმოჩნდა, საპყრობილეში სასტიკად აწამეს. „ნიკიფორე დიოგენეს დავალებით ვმოქმედებდიო”, – ასე უთქვამს და სულიც ამოხდომია. არც მაშინ დაიჯერა ალექსიმ ნიკიფორეს ორგულობა და კარისკაცთა ავენიანობად მიიჩნია, თუმცა, გულში ეჭვის ჭია მაინც შეეპარა. ამიტომაც უბრძანა მსახურთ დიოგენეს თვალთვალი და მისი თითოეული ნაბიჯის შესახებ მოხსენების გაკეთება.
კარზე ფრთხილად დააკაკუნეს. ნიკიფორე მარია ალანელთან შევიდა,–მოახსენა მუზაკმა. ალექსიმ ხელის გაქნევით ანიშნა, წადი და თვალყურის დევნება გააგრძელეო.
მართასა და ალექსის მოსასვენებელ ოთახებს შორის კარი იყო დატანებული. ბასილევსი იქვე მდგომ სკამზე ჩამოჯდა და გარკვევით ესმოდა ალანელის ოთახში დაწყებული საუბარი.
–მოხარული ვარ, დედოფალო, რომ თქვენი ნახვა პირადად მეღირსა,–მოისმა დიოგენეს ხმა.
–მეც მოხარული ვარ, რომ ჩემი მეუღლის ძმას ჯანმრთელსა და დავაჟკაცებულს გხედავ,–უპასუხა მარიამმა,–მაგრამ, არ დაგიმალავ, ნიკიფორე, შენი ჩანაფიქრის მომხრე არ ვარ, აკი მოგწერე კიდეც.
–რატომ, დედოფალო? განა არ გნებავთ, თქვენმა ერთადერთმა ვაჟმა დაიბრუნოს მამა–პაპისეული სკიპტრა იმპერატორისა, რომელიც მას კომნენებმა წაართვეს? ხომ ხედავთ, მოგატყუათ ალექსიმ, და თავისივე ხელმოწერით დადასტურებული ქრისტოვული, რომ კონსტანტინე მისი თანამმართველი იქნებოდა მარადჟამ, შვიდი წლის წინ თავადვე დახია და გააუქმა, ხოლო ერთადერთ მემკვიდრედ იოანე გამოაცხადა, თავისი ვაჟი?–ინტრიგას ხლართავდა ნიკიფორე.
–შენ რად გაწუხებს ბედი კონსტანტინესი? განა ოდესმე უთქვამს ჩემს შვილს, რომ იმპერატორობა სურს?
–შესაძლოა მას არც უნდა, თავისი თავმდაბლობით, მაგრამ ღვთივკურთხეული ის არის და ქრისტიანული აღმოსავლეთის მართვა მისი მისიაა.
–მაგ ლოგიკით, თავადაც პორფიროგენეტი ხარ, და როგორ დავიჯერო, რომ ტახტი შენთვის არ გწადია?–პირში, მიკიბ–მოკიბვის გარეშე მიახალა მართამ.
–მართალი ბრძანდებით დედოფალო, და შესაძლოა, სხვა დროს მეც მეფიქრა ამაზე, მაგრამ ახლა მე არ ძალმიძს იმ მისიის შესრულება, რაც კონსტანტინეს დააკისრა უფალმა.
–რომელ მისიაზე მელაპარაკები, ნიკიფორე, ნუთუ ვარსკვლავთმრიცხველთ რამე აქვთ ნათქვამი ისეთი, მე რომ არ მსმენია?–მართას ხმაში ირონია გაკრთა.
–არა, დედოფალო, ჰოროსკოპებს არ ვგულისხმობ... ნუთუ არ აქვს თქვენთვის ნათქვამი, ან მოწერილი თქვენს ძმას, გიორგი მეფეთა–მეფეს, რა მიზნით აპირებენ ლათინები, ფრანკები, ნორმანები და კელტები იერუსალიმის დალაშქვრას, და რომ ეს ჟამი მოახლოვდა?
–მე ვიცი, რომ ალექსი ბასილევსის თხოვნა ლათინთა მიმართ თურქების წინააღმდეგ ბრძოლაში დახმარების თაობაზე ჯერ–ჯერობით უპასუხოდაა დაშთომილი. რომც გამოემართონ დასავლელნი ქრისტეს საფლავის ქრისტიანთათვის დასაბრუნებლად, განა სარკინოზთა წინააღმდეგ მრავალ ომში გამობრძმედილი ალექსი უფრო კარგ თანამებრძოლობას არ გაუწევს მათ, ვიდრე ოცი წლის კონსტანტინე, რომელსაც ჯერ ერთ ბრძოლაშიც არ გამოუჩენია თავი? არც სახელმწიფოს მართვა–გამგეობის სირთულისა გაეგება რამე, ალექსი კი ქვეყანას უფრო გონივრულად უპატრონებს. ამჟამად ბიზანტიას, დიახაც რომ ნიჭიერი და გულადი მხედართმთავარი უდგას სათავეში, რომელიც ქვეყნის გადარჩენას ცდილობს. რა საჭიროა ახალი არეულობა?
–მაგრამ ვერც ალექსი კომნინი, ამჟამინდელი ბასილევსი, და ვერც მე, ნიკიფორე დიოგენე, რომც გავმეფდე, ვერ შევძლებთ აღმოსავლეთის კარის ჩარაზვას გოგი–მაგოგისათვის, რომელიც ამ ათასწლეულის დამდეგს გაიხსნა. ეს მხოლოდ ვარსკვლავ–მეფეთა შთამომავალს შეუძლია და ჩემზე უკეთ მოგეხსენებათ, დედოფალო, ამის ნიშანი თქვენს ვაჟს ბეჭებს შუა უნდა ჰქონდეს.
მართა გაჩუმდა. საიდან უნდა სცოდნოდა ნიკიფორეს ის, რომ კონსტანტინეს, ბაგრატოვანთა მსგავსად, ბეჭზე დაბადებიდან ჯვრის ფორმის წითელი ლაქა აქვს? მართამ მშობიარობისას არავინ დაისწრო, საქართველოდან გამოყოლილ უახლოეს მხლებელთა გარდა და არც მერე არავის ანდო ბერძენთაგანს მისი გადიობა. ამ ნიშნის არსებობას არავის უმხელდნენ, როგორც ეს დედამისმა, ბორენა დედოფალმა დაარიგა.
–დედოფალო, რამდენადაც ვიცი, ორმოცი წლის წინ, მამათქვენის ბიზანტიაში ყოფნისას გადაწყდა ასე...
მართას ბავშვობა გაახსენდა. თეოდორა ბერძენთა დედოფალმა უნდა შვილად გაგზარდოსო,–ასე უთხრეს და აცრემლებული ექვსი წლის გოგონა უცხოეთში გამოისტუმრეს. როცა გრძელი და დამქანცველი გზის გავლის შემდეგ კონსტანტინოპოლამდე მოაღწიეს, პატარა მართა გაოგნდა ეკლესიების მოოქროვილი გუმბათებისა და უზარმაზარი სასახლეების ხილვით. ასე ეგონა, ამხელა სახლებში ზღაპრული დევები ცხოვრობენო და შიშისაგან აკანკალებული შეიყვანეს საიმპერატორო სასახლეში. იქ კი არეულობა სუფევდა: იმპერატრიცა გარდაცვლილიყო. გოგონას გაუხარდა: აქ აღარ დამტოვებენ და დედ–მამასთან ერთად დავბრუნდები სამშობლოშიო. მისი დანახვისთანავე შავ ანაფორაში ჩაცმულმა, შავწვერიანმა კაცმა, ხმამაღლა დაიძახა:
–უწყოდეთ ყოველთა, ვითარმედ დღეს დედოფალი განვიდა და დედოფალი შემოვიდა!
გიორგი მთაწმინდელის წინასწარმეტყველება ცხრა წელიწადში ახდა და მართას, უკვე მარიად სახელდებულს, იმპერატრიცას გვირგვინი დაადგეს. ეს 1065 წელს მოხდა, გავიდა კიდევ ცხრა წელიწადი და ვაჟი შეეძინა, კონსტანტინე... ახლა კი ეს ჭაბუკი მისი შვილის რაღაც გაუგებარ მისიაზე ლაპარაკობს, რომელიც თურმე ოთხი ათეული წლის წინ განუსაზღვრეს. რაღაც დაუჯერებელია. ან ვისგან გაიგო ეს ამბები?
–დედოფალო მარია, უკვე ყველაფერი არის ამისათვის მზად, ალექსის უახლოესი რამდენიმე კაცის გარდა, ყველა: უბრალო ხალხი და ჯარი, დიდებულები და ეკლესიის მოღვაწენი, სინკლიტის ყველა წევრიც კი ჩვენს მხარესაა და დიდი ზეიმით შეხვდებიან კონსტანტინეს!
–ალექსი ძლიერი პიროვნებაა და არ გადადგება თავისი ნებით...
–ის უნდა მოკვდეს...
–რა? ჩემი შვილის ცხოვრების გზა უდანაშაულო ადამიანის სისხლით გინდა მორწყო?! არავითარ შემთხვევაში! ვინ ჩაიდენს ამას?–აღშფოთებულმა მართამ თავისდაუნებურად ხმას აუწია.
–მე მომიწევს ამის გაკეთება,–ჩაილაპარაკა ნიკიფორემ,–ჟამი ახლოსაა: შუმერთა უძველესი კალენდრით დიდი ციური წელი ქრისტეს აქეთ 1093–ში* ამოიწურა და იწყება ახალი... ვერავის ვერ ვანდობ... ამიტომაც გეახელით: თუ ამაღამ ბასილევსის კართან დაცვა იდგა, აი, ამ კარიდან უნდა შემიშვათ.
მართამ წონასწორობა დაკარგა:
–თავხედო! ეშმაკს აუმღვრევია შენი სული, ვხედავ, მთლად დაუმონებიხარ! მოყვასის სისხლით გინდა შეიღებო ხელები და მე, ღვთის გზაზე შემდგარი ქალი, ჩემი შვილობილის მკვლელობის თანამონაწილედ უნდა გამხადო? გაეთრიე და თვალთ აღარ დამენახო!
იმპერატორი ალექსი კრიჭაშეკრული უსმენდა, მერე დიდხანს სცემდა ბოლთას ოთახში. კარს იქიდან მარიას ლოცვის ხმა ისმოდა, ქართულად ლოცულობდა, ამიტომაც ვერ გაარკვევდა, მის გადარჩენას შესთხოვდა ღმერთს, თუ ნიკიფორეს გამარჯვებას, უფრო კი, ალბათ, თავისი კონსტანტინესათვის ლოცულობდა, მის მეტი ხომ არავინ ჰყავდა ამ ქალს, დედოფლადყოფილს...
იმ ღამით, მამლების მეორედ დაყივლების შემდეგ, როცა მორფევსს დაემძიმებინა ყველაზე ფხიზელთა ქუთუთოები და ძეხორციელის ჩქამი არ ისმოდა, ნიკიფორემ მარტოდმარტო, ფეხაკრეფით გაირა დერეფნები და სატევარჩაბღუჯული მიუახლოვდა იმპერატორის პალატას. მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი, წარმოიდგინა კიდეც, როგორ ჩასცხებდა ლახვარს გულში ალექსის და ამ დროს... ძმა მოელანდა. მოუწონებდა კი ლევი საქციელს? ალბათ არა. თვალწინ დაუდგა სურათი, როცა ბოლოს ნახა: პრესლავასთან, ხმალამოღებული, თავგანწირვით რომ ეკვეთა სკვითებს...
დილიდან საღამომდე შეუსვენებლივ იბრძოდნენ, ბრძოლის სასწორი კი მერყეობდა, ხან სკვითები სჯაბნიდნენ, ხან ბიზანტიელნი, მაგრამ ბოლოს ბარბაროსებს ოცდათექვსმეტათასიანი ლაშქარი წამოეშველა და სასტიკად დამარცხდნენ, ყველა გარბოდა. მხოლოდ ალექსი, ოციოდე მხედრის იმედად, წინ გაიჭრა, ერთ ხელში ხმლითა და მეორე ხელში ღვთისმშობლის ომოფორით, რომელიც დროშასავით ეპყრა. ვიდრე თანმხლებნი დაეწეოდნენ, ალექსის სამი ქვეითი სკვითი ეცა. ორმა მისი ცხენის აღვირს სტაცა ხელი, მესამე მარჯვენა ფეხზე დაეჯაჯგურა, ცხენიდან რომ ჩამოეთრია. ალექსიმ ერთს ხმლით ხელი წააცალა, მეორეს მოუქნია და ისე საზარლად დაუღრიალა, რომ გააქცია, მესამეს კი, ფეხზე რომ ებღაუჭებოდა, ორჯერ მოზომილად ჩასცხო: პირველი დარტყმით ჩაჩქანი წააცალა, მეორეთი კი თავი გადაუპო.
ნიკიფორე, სხვებთან ერთად, იმპერატორთან მიიჭრა, რათა დაცვის რკალი შეექმნათ მის გარშემო. პროტოსტრატორმა მოუწოდა:
–რაღად ჰყოვნი, ბასილევსო? რატომ იგდებ თავს საფრთხეში, ხომ ხედავ, ჩვენი ფალანგები გარღვეულია და ჯარი –უკუქცეული, პანიკით მოცული გარბის...
–ჯობს გმირულად დავეცე ომში, ვიდრე ცოცხალი დავრჩე, თავლაფდასხმული!
–ეგ სიტყვები უბრალო მოკვდავს დაამშვენებდა, მაგრამ იმპერატორის სიკვდილი – დაღუპვაა ქვეყნისა! შენი გადარჩენით ბიზანტიას გადაარჩენ, ძალებს მოვიკრებთ და უეჭველად გავიმარჯვებთ!
ამ სიტყვებმა ალექსის ჩვეული გონიერება დაუბრუნა და ჭკვიანურად განსაჯა:
–დადგა დრო, ღვთის შეწევნით, გადარჩენაზე ვიზრუნოთ...ახლა რომ ჩვენც იმ გზით გავიქცეთ, საითაც ჩვენი ჯარი გარბის, მათ მდევარ სკვითებს, უკან შემობრუნებულებს, შევეჩეხებით. ამიტომ აი იქით მივეჭრათ,–ალექსანდრემ მათ განაპირა რაზმზე მიუთითა,–ღვთის ნებით, მათ მწყობრს გავარღვევთ და ზურგში მოვექცევით, იქიდან კი სხვა გზით წავალთ. ერთხელ დაბადებულნი–ერთხელ უნდა მოვკვდეთ!–დაიძახა ალექსიმ და წინ გაიჭრა. ხმალთაკვეთებით გაიკაფეს გზა სკვითთა შორის, მაგრამ მტრის ერთი რაზმი დაედევნათ. ალექსიმ წამოწეულ სკვითს სახეში ხელუკუღმა ისეთი მოსცხო, რომ ცხენიდან ჩამოაგდო, და ამ არეულობაში უცებ ჰკიდა თვალი, რომ ერთი ბარბაროსი ზურგიდან მიუახლოვდა ნიკიფორეს.
–უკან მიიხედე, ნიკიფორ! – შეუძახა იმპერატორმა და დიოგენემაც მოასწრო მოქნეული მახვილის აცილება.
ახლა ხელახლა ჩაესმა ყურში: “უკან მიიხედე, ნიკიფორ!”, ისე ცხადად, როგორც შვიდი წლის წინ. ამჯერად ერთ ადგილას გააქვავა ნიკიფორე ამ ხმამ, საძინებლის კარისაკენ ნაბიჯი ვეღარ გადადგა. გაბრუნდა და თადახრილი წავიდა, ლევი კი, თითქოს, მის ზურგს უკან დარჩა და ცრემლით დანამული თვალებით უღიმოდა...
ბასილევსი დილიდანვე აპირებდა ლაშქრობის გაგრძელებას, მაგრამ კონსტანტინე დუკა შეევედრა: ნადიმს ვამზადებთ საღამოსთვის, დაგვდეთ პატივი მე და დედაჩემს და დღესაც დარჩით, მოისვენეთო.
–კარგი, პორფიროგენეტო, გულს არ დაგწყვეტ. მაშ მოდი, გზის მტვერიც ჩამოვიბანოთ... ჩემი შენდამი სიყვარულის ნიშნად კი ფეხმარდი არაბული ულაყი უნდა გაჩუქო, ქარზე სწრაფად დაჰქრის!–ალექსიმ ცხენის მოყვანა უბრძანა მსახურს.
კონსტანტინემ მრავალი მადლობით უპასუხა ბასილევსს, მერე ულაყს შემოატა და გააჭენ–გამოაჭენა.
ნიკიფორემ რომ გაიგო, ამაღამ ისევ აქ ვრჩებითო, ცხენი შეკაზმა და სანადიროდ გავივლიო,–დაიბარა. ხალხს და ხმაურს გაარიდა თავი, მძიმე ფიქრებით შეპყრობილს მარტოობაში უნდოდა ყოფნა.
მსახურებმა სასწრაფოდ მოზიდეს ფიჩხი, კოცონები დაანთეს და გაცხელებული წყალი აუზებში ჩაასხეს. იმპერატორმა ალექსიმ და მისმა უმცროსმა ძმამ, დიდმა დომესტიკოსმა ადრიანემ კონსტანტინეს შესთავაზეს, აბანოში ერთად შევიდეთო. ერთგულ ტატიკიოსს კი ჩუმად უბრძანეს: შენი ჯარისკაცებით ჩვენი დაცვა უზრუნველყავი, მუზაკს კი ნიკიფორე დიოგენეზე ეჭიროს თვალიო.
აბანოში ბასილევსმა თვალით ანიშნა ადრიანეს, კონსტანტინეს ბეჭებზე დააკვირდიო.
–რა უცნაური ხალი გქონია, წითელ ჯვარს გავს, ოთხივე ბოლო თანაბარი აქვს, –დააცქერდა ადრიანე ჭაბუკის ზურგს.
–ჰო, დედაჩემისგან გადმომეცა მემკვიდრეობით, ამბობენ, ასეთი ხალები ბაგრატოვანთა საგვარეულო ნიშანიაო,–ალალად მიუგო კონსტანტინემ.
ნიკიფორემ შენიშნა, რომ ამხედრებული მუზაკი ჩუმად აედევნა. მართალია, დიდ დისტანციას იცავდა და ცდილობდა, გორაკებს ამოფარებოდა, მაგრამ ცხადი იყო, რომ მას უთვალთვალებდა. ამიტომაც მალევე მობრუნდა ბანაკში. აქ შეიტყო, ბასილევსი და მისი ძმა კონსტანტინესთან ერთად რომ შევიდნენ საბანაოდ და სახე აეჭარხლა. „ალექსიმ თუ ღვთის ნიშანი უნახა ზურგზე, შეიძლება ყველაფერს მიხვდეს და არ აცოცხლებს!”,– აღელვებული შეიჭრა ვილლაში და აბანოებისაკენ გაემართა. გზა ტატიკიოსმა გადაუღობა:
–რატომ მოსულხარ ბასილევსთან შეუფერებელი ტანისამოსით, თანაც, მახვილით შეიარაღებული! ახლა აბანოს დროა და არა ბრძოლისა და ნადირობის,– ხელი მოკიდა, გარეთ გაიყვანა დაბნეული ნიკიფორე, თავად შებრუნდა და ცხვირწინ კარი მიუჯახუნა.
ასეთი დახვედრის გამო ნიკიფორე დაეჭვდა:–იმპერატორმა და მისმა გარემოცვამ, როგორც ჩანს, ყველაფერი შეიტყეს და ტატიკიოსი ამიტომაც არის ასე დიდგულად ჩემთან, – იფიქრა და გაქცევა განიზრახა. თავშესაფრად მარია დედოფლის კუთვნილი მამულები იგულა, – „როგორმე თუ გავაღწიე ქრისტოპოლში, პერნიკში ან პეტრიწონში, იქ დავიმალები და მერე ალანელი მიშუამავლებს ალექსისთან,“–იცოდა დედოფლის კეთილი გულის ამბავი, გასაჭირში მყოფს რომ არ გასწირავდა. მისი ცხენი რამდენიმესაათიანი ჭენების შემდეგ ისე იყო დაღლილი, გზაში დაეცემოდა, ამიტომ მსახურს უხმო და ფეხმარდი ულაყის სათხოვნელად კონსტანტინესთან გააგზავნა. მსახური უარით დაბრუნდა:
–დილით მაჩუქა ბასილევსმა, ჯერ ერთი დღეც არ გასულა და მე რომ ახლავე გათხოვო, იმპერატორი დიდ უზრდელობაში ჩამითვლისო, ასე ბრძანა პორფიროგენეტმა, – მოახსენა მსახურმა.
რა მოემოქმედა, არ იცოდა და ბედს დამორჩილდა. ყოველწუთიერად დაპატიმრების მოლოდინისგან დაძაბული დიოგენე ნადიმზე შევიდა. ალექსიმ კი, დაინახა თუ არა, გაუღიმა, თავისთან მოიხმო და თბილად მოიკითხა:–სად დაიკარგე, თვალთ დამაკლდი, ხომ იცი, როგორ მიყვარხარ და ჩემს უერთგულეს ადამიანად მიმაჩნიხარო,– ამით კიდევ უფრო დააბნია ნიკიფორე.
ნადიმი მართლაც სანაქებო გამოვიდა, კარგად მოილხინეს, ბევრი ღვინოც დაილია. გვიანობამდე თათბირობდნენ ალექსი და ადრიანე, რომელსაც ცოლად ნიკიფორეს უმცროსი და ჰყავდა და ცოლისძმა გასაწირად არ ემეტებოდა. საბოლოოდ, ადრიანემ დაითანხმა ბასილევსი, რომ თუ დიოგენე ყველაფერში გულახდილად გამოტყდებოდა, შეთქმულების ყველა წვრილმანს გაამხელდა და თანამზრახველებს დაასახელებდა, იმპერატორი შეიწყალებდა. ალექსი კონსტანტინეს უდანაშაულობაში სრულიად დარწმუნებული იყო, თუმცა მარიას ქცევა არ მოსწონდა. მეორე დილამდე ელოდა, იქნებ მოვიდეს და საფრთხის შესახებ გამაფრთხილოსო, მაგრამ ვერ ეღირსა. დილით ბრძანა:
–კონსტანტინე დედასთან დარჩეს, ჯერ ახალგაზრდაა და ჯანმრთელობით სუსტი, დედისერთაა და ხანგრძლივ ლაშქრობაში რომ ავად გახდეს, ჩემს დედობილს თვალებში როგორ შევხედოო,– ამით კიდევ ერთხელ დაანამუსა მართა, მაგრამ მას, როგორც ჩანს, დიოგენეს არგამხელა მყარად ჰქონდა გადაწყვეტილი. „ესე იგი მღალატობ, ალანელო,“– ბოღმით ფიქრობდა ბასილევსი, როცა მარიას და მის ვაჟს ტკბილად ემშვიდობებოდა,–„მაინც ოცნებობ, კონსტანტინეს დააკავებინო საიმპერატორო სკიპტრა“.
პენტიგოსტისიდან წამოსულები კვლავ სერრთან დაბანაკდნენ. დიდმა დომესტიკოსმა ადრიანემ თავის კარავში დაიბარა ნიკიფორე, მაგრამ დანაშაულის აღიარებაზე ვერც თხოვნით, ვერც მუქარით, ვერც დაპირებებით დაითანხმა. ნიკიფორე იქვე დატოვა და დაღონებული მივიდა ძმასთან,–არაფერს ამხელსო,–გაშალა ხელები.
ბასილევსმა მუზაკი დაიბარა და ნიკიფორეს დაპატიმრება უბრძანა, თან გააფრთხილა: ნურაფერს დაუშავებ, ისე გამოტეხეო. მუზაკმა, ათიოდე ჯარისკაცის თანხლებით, დიოგენე თავის კარავში გადაიყვანა და კარგა ხანს ტკბილად ესაუბრა, მაგრამ ბოლოს მოთმინების ფიალა აევსო და მისი წამება გადაწყვიტა. ბორკილებდადებული ნიკიფორე გავარვარებული შანთის დანახვაზე გატყდა. მუზაკმა ჯარისკაცებს იმპერატორის პირადი მდივნის გრიგორი კამატიროსის გაღვიძება და საწერ–კალამითურთ მოყვანა უბრძანა, ნიკიფორეს ჩვენებები რომ სიტყვასიტყვით აღენუსხათ.
დილით ალექსიმ გადაიკითხა კამატიროსის ჩანაწერები და ნიკიფორეს სამგზავრო ჩანთიდან ამოღებული წერილები. დიოგენემ ყველაფერი საკუთარ თავს დააბრალა, იმპერატორად გახდომა მინდოდაო, ყველა ბიზანტიელი შეთქმული დაასახელა, მაგრამ მარია ალანელსა და კონსტანტინეზე სიტყვა არ დაუძრავს. „მაინც იტყუება, არაფერს ამბობს გოგი–მაგოგის ჭიშკრებსა და ვარსკვლავ–მეფეებზე, და არც იმას ამხელს, ეს იდეები ვინ ჩააგონა. აქ რაღაც სხვა ამბავია, ან, იქნებ სულაც მარია ალანელის მისამხრობად დასჭირდა ეს ზღაპრები? მაგრამ მარიამ რომ არ გაიკვირვა მასთან საუბრისას, ესე იგი მანაც კიდევ რაღაც იცის და მიმალავს.”
შეთქმულების მოთავეები თვალების ამოშანთვით დასაჯეს, ყველა სხვა მონაწილეს შეწყალება გამოუცხადეს. ბასილევსმა სასიკვდილოდ არ გაიმეტა ნიკიფორე: მაინც არ კარგავდა იმედს, რომ მის გულში ჩამარხულ რაღაც საიდუმლოს, ადრე თუ გვიან, ათქმევინებდა.
ორიოდე თვის შემდეგ ბასილევსი და მუზაკი ადრიატიკის ზღვის ნაპირზე საღამოს დასეირნობდნენ, სხვა თანმხლები პირებისგან იმდენად წინწასულნი, რომ ზღვის ტალღების დგაფუნში მათ საუბარს ვერავინ მოისმენდა.
–ვფიქრობ, ჩემი ქალიშვილის, ანნას კონსტანტინე დუკაზე დანიშვნა არ იყო სწორი ნაბიჯი. მაგრამ მარია ალანელს, ჩემს დედობილს ვერ ვაწყენინებ და პირობას ვერ დავარღვევ, ბევრი სიკეთე მახსოვს მისგან... ახლა რომ ვიღებდე გადაწყვეტილებას, ანას ნიკიფორე ვრიენიოსს მივათხოვებდი. ვატყობ, დიდად მოსწონს ჩემი ქალიშვილი ამ უმდიდრეს და სახელოვანი ჩამომავლობის, თანაც ჩემს უერთგულეს და უგანათლებულეს კაცს, ირინაც ამ აზრისაა,–გული გადაუშალა ალექსიმ.
ერთგული ხელქვეითი უმალ მიუხვდა გულისწადილს:
–ანნა რომ არ იყოს დანიშნული, რამდენად იჩქარებდით მის ქორწინებას, ბასილევსო?
–ის ჯერ მხოლოდ თერთმეტი წლისაა. სრულწლოვანებამდე, სულ ცოტა, სამი წელიწადი უკლია...
–გასაგებია, ბასილევსო.
* * *
1096 წლის ქრისტეშობის დღესასწაული შავად გაუთენდა სამშობლოდან შორს, უცხო ხალხსა და ქვეყანაში მცხოვრებ მონაზონს, რომელსაც ადრე მარია იმპერატრიცას ეძახდნენ. დედის მოთქმამ შეძრა კონსტანტინოპოლის ზეცა. ერთადერთ შვილს, კონსტანტინეს ქართულად დასტიროდა მართა, ასული ბაგრატ ქართველთა მეფისა. მისი სასოწარკვეთილი გოდების შესახებ ხმებმა დედაქალაქთან დაბანაკებულ ჯვაროსნებამდეც კი იმ დილითვე მიაღწია. მათ რიგებში მყოფ გიორგის გულმა რეჩხი უყო, მისი სისხლის მქონე ვაჟკაცის ამქვეყნიდან წასვლა მთელი სხეულით იგრძნო. უპირატესად კი ბეჭზე გამოსახული ხალის გარშემო სტკიოდა, რომლის მსგავსი წითელი ჯვრები ახლა მარტო მას კი არა, ქრისტეს საფლავის ურჯულოთაგან გამოსახსნელად შორეული ქვეყნებიდან ჩამოსულ ასიათასობით რაინდს ეხატა აბჯარზე.
შავ–თეთრ აბჯარში ჩამჯდარმა ჯვაროსანმა რაინდმა კონსტანტინოპოლში იმ დროს შეაჭენა, როცა ეკლესია–მონასტრების ზარები საზეიმო წირვის დასრულებას იუწყებოდნენ. მანგანის სასახლესთან შეჯგუფული ხალხის საუბრიდან შეიტყო, რომ კონსტანტინეს ნეშტი წმინდა გიორგის სახელობის მონასტერში დაესვენებინათ. მონასტრის ეზოში შევიდა, პირველივე შემხვედრ ბერს ცხენი მიაბარა მოსავლელად და ოქროს მონეტები ჩაუდო მუჭში. მუზარადი მოიხადა და უნაგირს მიამაგრა. ევროპული ჯაჭვის პერანგის – ჰოუბერკის მიუხედავად, შეჭაღარავებული შავი თმითა და წვერ–ულვაშით, ელინურ ქანდაკებასავით სწორი ცხვირითა და ლურჯი თვალების არწივისებრი ამაყი მზერით ბერმა მასში იბერიელი შეიცნო.
რაინდმა, ეკლესიაში შესვლისთანავე, მოოქროვილ კუბოსთან მტირალ დედას მიაპყრო მზერა და ნელი ნაბიჯით მიუახლოვდა. დიდი ტკივილით ერთბაშად მოტეხილ, გაჭაღარავებულ შაოსან ქალში აპრეხილი ოქროსფერი წარბებითა და ზღვისფერი თვალებითღა თუ იცნობოდა მართა. სადღა იყო კვიპაროსივით ტანაშოლტილი, მომხიბლავი დედოფალი, რომელსაც გაცოცხლებულ ქანდაკებას და ზეციდან გადმოსული სიყვარულის ქალღმერთს ადარებდნენ? მის თოვლივით თეთრ სახეს, ადრინდელი ვარდისფერის ნაცვლად, ახლა სუდარისფერი დასდებოდა.
–ძმაო, გიორგი...–შესტირა მართამ, მის მკერდზე მიესვენა და ჯაჭვის პერანგზე გამოსახული წითელი ჯვარი ცრემლით დაუნამა. კრინტი ვერ დაძრა რაინდმა, ან რა ეთქვა, რით ენუგეშებინა შვილმკვდარი, რომლის სიცოცხლის ერთადერთი საზრისი, იმედი და ოცნება, დედისერთა კონსტანტინე, სიკვდილს დაუნდობელი ბრჭყალებით წაერთმია...
უგრძნობად ქცეულ კონსტანტინეს გადაუსვა ოქროსფერ ქოჩორზე ხელი, თითქოს ამით უნდოდა, აენაზღაურებინა ის სითბო და სიყვარული, რაც წლების განმავლობაში მონატრებულმა ბიძამ ბავშვისათვის თავის დროზე ვერ გაიღო. ცხედრის კანის სპილენძისფერმა შეფერილობამ დააეჭვა მრავლისმნახველი და სხვადასხვა მეცნიერებებში განსწავლული გიორგი. მგლოვიარე ქალებში თავისი ბიძაშვილი, ალანთა მეფე დურღულელის ქალიშვილი იცნო და გარეთ გაიხმო.
–ირინა, არ დაგიმალავ, მაეჭვებს ასე ჭაბუკის სასიკვდილოდ დასნეულება. იქნებ მიამბო, რა დაემართა?
–ჯანმრთელი ბავშვი იყო, მაგრამ ორი წლის წინ გაცივდა და მას შემდეგ ხშირად მუცელს იტკიებდა... მერე ხელ–ფეხის ტკივილი და დაბუჟებაც დაერთო. თანდათან გაძვალტყავდა და მუცელში წყალმანკი ჩაუდგა, ბოლოს თვალთაც დააკლდა. იმპერატორი ყურადღებას არ აკლებდა, თავიდანვე საუკეთესო ესკულაპებს უბრძანა პატრონობა კონსტანტინესი, მაგრამ ვერარა გაუგეს, დღითიდღე ხელში გვადნებოდა.
–წამალს თუ აძლევდნენ?
–ექიმების დანიშნულ სხვადასხვა მიქსტურებს ვაძლევდით, სნეულების დაწყებისთანავე.
–მიქსტურებს ვინ ამზადებდა?
–ბასილევსის პირად ექიმს შეგირდი ჰყავს, ფარმაციაში განსწავლული, სახელად მიხეილ პანტეხნოსი.
–ყოველთვის მის დამზადებულ წამალს იღებდა, თუ სხვა მეაფთიაქენიც ჰყავთ იმპერატორის კარზე?
–არა, იმპერატორის ოჯახის წევრთათვის მხოლოდ პანტეხნოსის დამზადებული წამლის მირთმევაა ნებადართული, აწ განსვენებულიც პორფიროგენეტი იყო...
–მართას მიმიხედე, ირინა, ანუგეშე, და ნურავის ეტყვი, რომ მნახე...
პანტეხნოსის საცხოვრებელი საიმპერატორო სასახლის მახლობლად მოიკითხა და მიასწავლეს.
მიუხედავად ყელზე მიბჯენილი ხმლის წვერისა, კონსტანტინეს მოწამვლა მიხეილ პანტეხნოსმა გადაჭრით უარყო.
–აი რეცეპტურა, რომლის მიხედვითაც ვამზადებდი წამალს პორფიროგენეტისთვის, იმპერატორის კარის რამდენიმე ექიმის ხელისმოწერითაა დადასტურებული, – თამამად გამოუწოდა მან შავ–თეთრ აბჯროსან რაინდს პერგამენტი. ჯვაროსანმა ხმალი მის სასულეს მაინც არ მოაცილა, მარცხენა ხელით გამოართვა ფურცელი და თვალებთან მიიტანა. მართლაც, რეცეპტში რომელიმე შხამის უმცირესი დოზაც კი არ იყო მითითებული.
ბასილევსის ექიმის შეგირდის ყურადღება რაინდის თითზე წამოცმული ბეჭდის გამოსახულებამ მიიპყრო: გიშრისაგან გამოთლილი შავი გველით შექმნილი წრე, ასპიტის თავსა და კუდის წვერს შორის, ლალის ჯვრით იყო გაწყვეტილი, ცენტრში კი ალმასის თვლიდან ოსტატურად გამოკვეთილი თასი ელვარებდა.
გიორგიმ ხმალი დაუშვა და ქარქაშში ჩააგო.
–მაშ, ამბობ, რომ კონსტანტინესთვის მიქსტურაში დარიშხანი შენ არ შეგირევია?–მაინც ეჭვიანად ჩაეკითხა.
ერთიანად აცახცახებული პანტეხნოსი რაინდის წინ მუხლებზე მოწყვეტით დაეცა, თან ბეჭედს თვალს ვერ წყვეტდა.
–სიმართლეს გეტყვი, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კესაროსო**, შემინდე მე, ცოდვილი! არ ვიცოდი, თუ ამით შენს რისხვას დავიმსახურებდი, თორემ არ გავბედავდი ამას, თუნდაც მოვეკალი გაიძვერა მუზაკს. მან მაიძულა, ყვითელი ფხვნილი, რომელიც, ალბათ, მართლაც არსენიკუსია, უმცირესი დოზებით შემერია პორფიროგენეტისთვის დამზადებულ ყველა წამალში და ეს არავისთვის გამემხილა. არ ვიცი, რით გამოვისყიდო ჩემი ცოდვა შენს წინაშე, მირჩევნია, ახლავე მომკვეთო თავი მე, ჩვენი საძმოს უღირს წევრს...–ცრემლებად იღვრებოდა ახალგაზრდა დასტაქარი.
გიორგის ეჭვი დადასტურდა. მკვლელობის ბრმა იარაღად გამოყენებული შეგირდი მოსაკლავად მაინც შეებრალა.
–შენი ხელობა სიკვდილთან და სენთან ბრძოლაა. ახლა მხოლოდ იმიტომ გპატიობ, რომ ერთ–ერთი ჩვენთაგანი აღმოჩნდი. ღმერთს შეევედრე დანაშაულის შენდობა, მე არ განგიკითხავ, მაგრამ იცოდე: ჩვენი დიადი მიზნის მისაღწევი ერთ–ერთი გეგმა შენი უმეცრებით ჩაიშალა! საძმოს წინაშე ცოდვის გამოსასყიდად, როცა ჩემი წარგზავნილი მოვა და ორ სიტყვას გეტყვის: Arsenicus et Konstantin, კვლავ იმდაგვარი ბოროტებით სულის დამძიმება მოგიწევს, როგორიც ახლა ჩაიდინე... ვისზედაც ის მიგითითებს. მანამდე კი, ვიდრე ამის ჟამი არ დამდგარა, გიბრძანებ ილოცო და ეცადო, ბასილევსის პირადი ექიმის თანამდებობა დაიკავო.
რაინდი ოთახიდან გავიდა. მიხეილი კიდევ დიდხანს იყო მოკაკვული და უხმოდ მოთქვამდა.
შებინდებისას რაინდი წმინდა გიორგის მონასტერში დაბრუნდა და ბერს დანაყრებულ–დასვენებული ბედაური გამოართვა. ეკლესიის შესასვლელთან ჯარისკაცები მრავლად იყვნენ.
–ბასილევსი და ბასილისა არიან მოსულნი სამძიმრის სათქმელად, ამალითურთ,–განუმარტა ბერმა.
–პრესვიტერ ფილიპეს უთხარი, გამოვიდეს, ბეჭდის მქონე რაინდი გიხმობს–თქო.
გიორგიმ მუზარადი დაიხურა და ეკლესიიდან ჩქარი ნაბიჯით გამოსული ანაფორიანი წვეროსანი შეაჩერა, რომელსაც კისერზე ძვირფასი თვლებით მოოჭვილი დიდი ოქროს ჯვარი ჰქონდა ჩამოკიდებული. ღვთისმსახურმა თავიდან ამრეზით შეათვალიერა ჯვაროსნის აბჯრით მოსილი, მაგრამ როცა მის ხელზე ბეჭედი იხილა, მოიდრიკა.
–მუზაკი უნდა გამოიხმოთ გარეთ, მამაო, სასწრაფო უსტარის მისაღებად,–უთხრა და ცხენზე ამხედრდა. ანაფორიანი დაუყოვნებლივ გაბრუნდა და ეკლესიის კარში გაუჩინარდა.
მცირე ხნის შემდეგ მკერდგაბღენძილი დიდებული, რომელსაც რამდენიმე შეიარაღებული მხლებელი გამოყვა, მონასტრის ჭიშკართან მდგომ მხედართან მივიდა.
–შენ მუზაკი ხარ?–იკითხა რაინდმა.
–მე გახლავარ. დროზე მომეცი, რაც გაქვს გადმოსაცემი!
–პორფიროგენეტმა კონსტანტინემ მოგიკითხა საიქიოდან!
ამ სიტყვებთან ერთად დამასკური ფოლადის ხმალმა იელვა და, თვალისდახამხამებაში, მუზაკის თავწაკვეთილი გვამი მის მხლებელთა ფეხებთან სისხლით რწყავდა ეზოს.
–Memento mori, Alexios!-დაიღრიალა ჯვაროსანმა და ცხენს მათრახი გადაჰკრა.
შავ–თეთრი მხედრის ბედაურის ფლოქვების ხმა საიმპერატორო ქალაქის ქუჩებში დამდგარმა ღამის სიბნელემ ისე უცებ ჩანთქა, რომ უკან გამონთებულმა მდევრებმა მის კვალს ვეღარსად მიაგნეს.
–––––––––––––––––––––––––––
* მოქმედება ხდება 1094 წელს
** გიორგის “მეფეთა მეფისა და აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კესაროსის” ტიტულით მოიხსენიებს არსენ იყალთოელი რუის–ურბნისის საეკლესიო კრების (1104) “ძეგლისწერაში”. ქართველ მეფეთა შორის გიორგი II ერთადერთი იყო, რომელიც ატარებდა ყველაზე მაღალ ბიზანტიურ ტიტულს– კესაროსობას, სავარაუდოდ, XI საუკუნის 80–იანი წლებიდან. კესაროსობა არ წარმოადგენდა ჩვეულებრივ ტიტულს. V საუკუნის მიწურულიდან კესაროსობის პატივის მატარებელი პიროვნება საიმპერატორო ტახტის ერთ–ერთ რეალურ მემკვიდრედ ითვლებოდა. ამიტომაც, ეს ტიტული თითქმის ყოველთვის საიმპერატორო კარის ნათესავს ენიჭებოდა. იგი იწოდებოდა იმპერატორის შემდეგ პირველ პირად და შესაბამისი რეგალიებიც გააჩნდა.